ارزیابی کیفیت خوراک دام

تولید كنندگان كوچك خوراك دام و دامدارانی كه خوراك دام مورد نیاز خود را تهیه می كنند، قادر به داشتن یك آزمایشگاه كنترل كیفی برای خودشان نیستند. با این حال این افراد می توانند با استفاده ار چند روش ساده و سریع كنترل كیفی مواد غذایی كه در داخل مزرعه قابل اجراست، كیفیت خوب خوراك دام خود را حفظ كنند.


تولید جهانی خوراك دام در سال 2001 میلادی حدود 1200 میلیون تن بوده، كه این مقدار شامل غذای تولیدی در مزارع یا كارخانه های كوچك تولید خوراك دام نمی شود. با فرض براینكه50% مواد غذایی دیگر هم به این صورت تولید می شود،كل مقدار خوراك دام تولیدی برای كلیه حیوانات (شامل خوراك آبزیان و حیوانات خانگی) به 1800 میلیون تن می رسد.
تركیبی از تست های آزمایشگاهی و آزمایش های مزرعه ای (نسبت به استفاده از هر كدام به تنهایی)، بهترین كنترل كیفی را به ما ارائه می دهد. به علاوه تكنیك های ارزیابی خوراك دام در مزرعه باعث كمك به خرید مواد خام و همچنین انتخاب تست های آزمایشگاهی صحیح می شوند.
روش های مزرعه ای عمدتاً براساس ارزیابی حسی با استفاده از حواس پنچ گانه لامسه، چشایی، بینایی، بویایی و شنوایی است. افزون بر آزمایش های حسی، آزمایش های ساده ای را هم می توان در مزرعه انجام داد.

ارزیابی با حس لامسه:


با بكار بردن وسایل ساده می توان نتایج ساده اما موثری را بدست آورد. با لمس دانه های غلات چه چیزی مشخص می شود؟ ابتدا دست خود را در عمق كیسه حاوی دانه ها فرو كنید. اگر دانه ها به صورت مناسب خشك شده باشند، شما هیچ تفاوت دمایی را بین داخل و خارج كیسه احساس نخواهید كرد. اگر میزان رطوبت بالا باشد، دانه هایی كه در عمق داخل كیسه قرار دارند در زمستان سردتر و در تابستان گرم تر خواهند بود.
یك قاشق تراشه برنج ، سبوس برنج یا سبوس روغن كشی شده برنج را كف دست چپ خود قرار دهید. با انگشتان خود آنرا فشار داده و كف دست بمالید. اگر بسیار زبر و خشن بود ممكن است چنین نتیجه گیری شود كه تقلب صورت گرفته و پوسته شلتوك نكوبیده به آن اضافه شده است. یك مشت پر از تراشه برنج را در دست گرفته و فشار دهید و سپس به آهستگی انگشتان خود را باز كنید. اگر كیفیت تراشه برنج خوب باشد اثر فشار انگشتان شما روی ان باقی می ماند، در حالیكه در موارد تقلبی پس از باز كردن مشت دست این توده فرو خواهد ریخت. از طرف دیگر اگر در غذای آردی 1 (vi ) طیور چنین فشردگی هایی دیده شود نشانگر میزان بالای رطوبت است، زیرا اگر سطح رطوبت آن به صورت طبیعی باشد، به سادگی می شكند.
پودر ماهی كه میزان رطوبت آن زیاد باشد، داغ و بسیار تیه رنگ بوده و هنگام لمس انعطاف پذیرتر و مرطوب احساس می شود.


ارزیابی با حس چشایی:


با چشیدن می توان تازگی خوراك و اجزاء خوراكی تازه دارای یك طعم مطلوب می باشند.در طول مدت ذخیره خوراك دام ، چربی یا روغن ترشیده شده و باعث بوجود آمدن یك طعم سوختگی غیر مطلوب ناشی از وجود اسیدهای چرب آزاد می شود. خوراك های مانده دارای یك بوی كهنگی و مزه كپك زدگی می باشند.
با گاز زدن و چشیدن نواله های روغنی می توان تازگی، ترشیدگی، كپك زدگی، كهنگی و هر گونه تقلب را مشخص نمود. در حال حاضر به صورت تقلبی به بیشتر نواله های روغنی ، سبوس برنج،‌ دانه كرچك، دانه كائوچو ، دانه درخت ابریشم و یا دیگر بذرهای روغنی ارزانتر اضافه می كنند. با مشاهده میكروسكوپی و همچنین جویدن ، چشیدن و بررسی رنگ و بوی خوراك دام می توان بیشتر این تقلب ها را مشخص كرد.
یك نفر می تواند با لیسیدن و چشیدن یك نمونه كوچك از پودر ماهی، میزان نمك آنرا معین كند. مزه نمك آن قابل مقایسه با مزه شوری یك ترشی با حدود 5% نمك و همچنین قابل مقایسه با خوراك های معمولی است كه ممكن است 2 تا 3% نمك داشته باشند.
سبوس برنج یا تراشه برنج كه به صورت تقلبی به آن پوسته شلتوك نكوبیده اضافه شده باشد، بدون مزه بوده و سوزاننده گلو است بطوری كه باعث می شود شخص بلافاصله آنرا از دهان بیرون اندازد.
با گاز گرفتن و جویدن دانه های غلات و نواله های روغنی ، تعیین رطوبت آنها آسان تر خواهد بود. یك خوراك دام خشك، ترد و سخت بوده و هنگام گاز گرفتن شكننده احساس می شود.
اگر به پودر سائیده شده ماهی و خرده برنج، به صورت تقلبی شن و سنگریزه اضافه شده باشد، این خوراك را به دندان ها صدمه زده و جویدن آنها مشكل است و برای شكستن آنها باید فشار زیادی را وارد كنید.


ارزیابی با حس بینایی:


ارزیابی كیفیت خوراك دام با چشم بهترین نوع ارزیابی در بین آزمایش های حسی است و این نوع ارزیابی كاربردهای وسیع تری هم دارد. یك شخص با تجربه می تواند با آزمایش های چشمی در مورد كیفیت خوراك ها ، خصوصاً دانه های غلات ، سبوس ها ، نواله های روغنی و ماهی با دقت نسبتاً خوب قضاوت كند.
بررسی اجزاء خوراك دام از نظر داشتن رنگ های طبیعی ، استحكام و وجود موارد خارجی ، رشد كپك ها ، تجمع مواد خوراكی به صورت قالبی یا توده ای شكل شدن ، وجود شپش و دیگر موارد غیر طبیعی را می توان از طریق حس بینایی انجام داد. تهیه خوراك دام با استفاده از اجزاء خوراكی فاسد یا غذای كپك زده قالب شكل شده ، منجر به كاهش تولید و مرگ و میر بالا خواهد شد.
دانه های كپك زده خصوصاً در قسمت رأس دانه (قسمت زاینده) تغییر رنگ داده و رنگ های سبز ، خاكستری یا سیاه در آنها ایجاد می شود. ذخیره مواد غذایی به صورت نامناسب و یا طولانی مدت و یا انبار كردن در مكان هایی با رطوبت بالا منجر به توده ای و قالبی شكل شدن این مواد غذایی شده و ضمن رشد قارچ ها در آن، ظاهر سوخته مانند پیدا می كند (سوختن خود به خودی.
تقلب به صورت استفاده از سبوس برنج یا انواع نواله های روغنی ارزان تر به جای نواله روغنی بادام زمینی؛ و یا بكاربردن سر میگو ، خرچنگ ، صدف و موارد دیگر به جای ماهی را می توان با بررسی دقیق چشمی (به خوبی بررسی خوراك با میكروسكوپ) تعیین نمود. ماهی سفید به دلیل داشتن مقدار كم روغن و حفظ بهتر كیفیت ، نسبت به ماهی تیره ارج است.


چه زمانی چشم ها كفایت نمی كنند؟


بررسی خوراك دام با میكروسكوپ بهتر از آزمایش چشمی آن است. در این مورد خوراك ها و اجزاء آنها با یك میكروسكوپ صفحه گسترده بررسی می شوند. این كار عمدتاً برای تعیین تقلب ها ، اجسام خارجی و ناخالصی ها در خوراك های آسیا شده و اجزاء خوراك دام بكار می رود. تقلب های مختلف مثل استفاده از پوست شلتوك ، نیام ، سنگ ها ، اجسام خارجی و جایگزینی مواد ارزان تر را می توان به سادگی بوسیله بررسی آنها با میكروسكوپ تشخیص داد. همانطور كه در جدول 1 نشان داده شده بر اساس رنگ خوراك ها می توان این نوع تقلبات را شناسایی كرد.
بررسی رنگ ذرات مواد خوراكی كار برد محدودی دارد ، زیرا فقط یك نظر آزمایشی یا یك احتمال را در مورد یك جزء در یك نمونه ناشناخته ارائه می دهد. با این حال كاربرد آن برای اجزاء خوراكی شناخته شده معقول است.
می توان از تكنیك های میكروسكوپی غذایی برای شناسایی انواع گسترده تقلب ها و استفاده از مواد ارزان تر مثل سنگریزه ، پوست شلتوك ، نیام ، دانه های خرد شده و موارد دیگر استفاده كرد. با این روش می توان وجود پودر مو یا پودر چرم در پودر گوشت و پودر ماهی؛ وجود كنجاله دانه كرچك یا كنجاله دانه درخت پنبه در كنجاله كنجد و كنجاله آفتاب گردان و یا جایگزینی مواد مشابه ارزان تر را تشخیص داد.


ارزیابی با حس بویایی:


می توان ترشیدگی ناشی از ذخیره طولانی مدت و نامناسب تراشه برنج ، ماهی روغنی ، دانه های روغنی ، پودر گوشت ، پودر شفیره كرم ابریشم ، چربی ، روغن و دیگر اجزاء خوراكی غنی از روغن را تشخیص داد. استفاده از چنین اجزاء خوراكی ترشیده در غذای حیوانات منجر به تخریب ویتامین های محلول در چربی می شود. بعلاوه طعم نامناسب چنین اجزاء خوراكی منجر به مصرف كمتر غذا توسط دام و زیان تولید می شود. همچنین بوی كپك زدگی نیز توسط استشمام قابل درك است. گاهی با كسب تجربه بیشتر می توان بوهای نامتعارف ناشی از فساد و ماندگی اجزاء خوراكی را تشخیص داد. ولی به هر حال دامنه اثر این نوع تشخیص چندان عمیق و گسترده نمی باشد.
امید است ارائه این مطالب بتواند شما را در جهت تشخیص بهتر مواد خوراكی و اطمینان از سلامت آنها تا حد زیادی كمك نماید.

 


چاپ