عفونت کیسه زده یا امفالیت طیور
عفونت کیسه زرده جوجه یک عفونت باکتریایی است. کیسه زرده در واقع مواد مغذی و آنتی‌بادی‌های حیاتی را در طول جوجه کشی و چند روز اول زندگی طیور فراهم می‌کند. در عین حال محل مناسبی برای رشد باکتری‌ها نیز است. این بیماری به جوجه لجنی (mushy chick disease) یا ورم ناف (OMPHALITIS) نیز شناخته می‌شود.
عفونت کیسه زرده معمولا ممکن است از قبل از قرار دادن تخم‌ها در دستگاه، تا در انکوباسیون و در شرایط انتقال جوجه اتفاق بیافتد. در این عفونت ممکن است باکتری‌های مختلفی دخیل باشند، اما شایع‌ترین آنها تا هفت روزگی اشرشیاکُلی (نام علمی: Escherichia coli) یا به اختصار E.coli است. این عفونت بیشتر تا هفت روزگی جوجه‌ها را درگیر کرده و در ۳ تا ۴ روزگی معمولا بیشترین میزان مرگ و میر را خواهند داشت.
علائم عفونت کیسه زرده یا امفالیت
میزان مرگ و میر زودرس (early chick mortality (ECM)) در جوجه‌ها یکی از عوامل مهمی است که کیفیت تولید مرغ را تعیین می‌کند. عفونت کیسه زرده (Yolk sac infection (YSI)) یکی از شایع‌ترین علت‌های مرگ و میر زودرس یا ECM گزارش شده است.
امفالیت یا عفونت کیسه زرده در طیور جوان اتفاق می‌افتد. فضاهای آلوده و کثیف که باکتری بیشتری وجود دارد، احتمال ایجاد عفونت را بالاتر می‌برد. کیفیت ضعیف جوجه که توسط عفونت کیسه زرده آشکار می‌شود، باعث افزایش مرگ و میر، تاخیر در رشد و کیفیت پایین لاشه در دو هفته اول پرورش پس از جوجه ریزی می‌گردد. عفونت باکتریایی کیسه زرده، منجر به زوال و تجزیه زرده شده و جوجه‌ها را از موادمغذی و آنتی بادی‌های مادر محروم می‌کند. این موضوع خطر ابتلا به عفونت‌های بعدی در جوجه را افزایش می‌دهد.
علائم بالینی (Clinical Signs) امفالیت جوجه یا عفونت کیسه زده طیور عبارتند از:
- التهاب ناف: تورم و قرمزی اطراف ناف
- ورم شکم: شکم پرنده متورم و بزرگ شده است.
- ناف خیس یا باز (Wet or open navel)
- تغییر رنگ ناف (Discoloration of navel): نقطه سیاه روی شکم
- چسبندگی اطراف مقعد: اطراف مقعد پرنده به دلیل مدفوع آبکی و چسبناک آلوده می‌شود.
- کیسه زرده جذب نشده و بزرگ
- بوی بد: بوی تخم مرغ گندیده
- ضعف و افسردگی: پرنده بی حال و کم انرژی است. سر پرنده افتاده و رو به پایین است.
- چشم‌های بسته: پرنده تمایلی به باز کردن چشم‌های خود ندارد.
- کاهش اشتها: پرنده علاقه‌ای به غذا خوردن نشان نمی‌دهد.
- کاهش وزن‌گیری جوجه: آنها نمی‌توانند وزن اضافه کنند و میزان مرگ و میر از سن هچ تا دو هفته افزایش می‌یابد.
- پرهای ژولیده و کدر
- اسهال: مدفوع پرنده آبکی و شل است.
- جمع شدن در نزدیکی منبع گرما: جوجه‌ها سرشان پایین می‌آید و نزدیک منابع گرما جمع می‌شوند.
- گرفتگی ریه گاهی اوقات: زیرا پرنده سرما می‌خورد
- مرگ در ۲ هفته اول پس از جوجه‌ریزی : جوجه ها یا طیورهای مبتلا معمولاً تا چند ساعت قبل از مرگ طبیعی به نظر می‌رسند.
ضایعات بیماری عفونت کیسه زرده در جوجه پس از مرگ
مرغ‌های جوان کم آب هستند و زرده‌ای ثابت و غیر قابل جذب در حفره بدن دارند که ممکن است دارای احتقان و بد بو باشد و ممکن است حاوی مواد زرده جامد باشد (تصویر عفونت کیسه زرده را ببینید). ممکن است پریتونیت گسترده باشد.
کیسه زرده جوجه معمولا پس از مرگ بزرگ و متراکم می‌شود و اغلب بوی بدی و آبکی نیز دارد. غیرطبیعی بودن محتویات کیسه زده بسته به نوع باکتری درگیرکننده متفاوت است. پوسته روی شکم جوجه ممکن است به رنگ آبی یا سبز تغییر پیدا کند.کیسه صفرای جوجه بزرگ شده و کیسه زرده آن خالی است. همچنین گاهی ناف‌های بهبود نیافته را روی سطح شکم جوجه‌ها مشاهده می‌کنید.
تشخیص باکتری درگیر ورم ناف جوجه مرغ
تشخیص احتمالی عفونت کیسه زرده براساس سن جوجه و ضایعات معمولی صورت می‌گیرد. با جداسازی و شناسایی باکتری‌های درگیر می‌توان تشخیص اصولی را داد. بعد از تشخیص بیماری، بسته به نوع عفونت برخی از آنتی‌بیوتیک‌ها توصیه می‌گردد. در صورتی که آزمایش صورت نگیرد، و از انواع مختلف آنتی بیوتیک برای گله استفاده شود، ممکن است پرسه را طولانی‌تر شده و یا حتی درمان صورت نگیرد.
علل عفونت کیسه زرده یا جوجه لجنی
علت اصلی امفالیت در طیور تماس ناف باز با سطوح آلوده است. قرار گرفتن طیور جوان قبل از بسته شدن کامل ناف در محیط آلوده (از جمله پوسته کثیف تخم)، باعث نفوذ باکتری به داخل کیسه زرده می‌گردد. جوجه‌های آلوده زنده، دیگر جوجه‌ها را نیز آلوده می‌کنند. باکتری‌های فرصت طلبی که اغلب باعث شیوع عفونت می‌شوند شامل کلی فرم‌ها (coliforms)، استافیلوکوک‌ها (staphylococci)، استرپتوکوک‌ها (streptococci)، انتروکوکوس (Enterococcus spp)، سودوموناس (Pseudomonas spp) و پروتئوس (Proteus spp) هستند.
علت‌های رایج ابتلا به عفونت کیسه زرده یا انفولیت:
- مرغداری‌های قدیمی مرغ مادر وانتقال بیماری از مرغ مادر (انتقال عمودی از طریق تخمدان(Ovarian Transmission): معمولاً در مرغداری‌های قدیمی مرغ مادر، بار عفونت افزایش یافته است. در نتیجه در صورت درگیری مرغ مادر به باکتری‌های آلوده، بیماری از مادر به جنین در تخم منتقل می‌شود.
- ضدعفونی نامناسب مرغداری مرغ مادر: ضدعفونی نامناسب مرغداری وجود باکتری را در فضا زیاد و احتمال آلودگی مرغ مادر را افزایش می‌دهد.
- نازک بودن پوسته تخم: پوسته نازک امکان ورود باکتری‌ها به داخل تخم را فراهم می‌کند.
- قدیمی بودن دستگاه‌های جوجه کشی: هنگامی که دستگاه‌های جوجه کشی سال‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرد، بار باکتری‌ها افزایش می‌یابد.
- تمیز نکردن دستگاه‌های جوجه کشی در طول جوجه کشی یا بین گله‌ها
- وجود تخم‌های کثیف در جوجه کشی (Egg Contaminated): وجود مدفوع روی تخم‌ها
- انتقال از طریق عفونت اویدوکت (Salpingitis)
- جمع‌آوری نکردن مرتب تخم‌ها: اگر تخم‌ها به مدت طولانی در یک جا باقی بمانند، رطوبت و دمای مناسب برای رشد باکتری‌ها فراهم می‌شود. این باکتری‌ها می‌توانند از طریق منافذ تخم به داخل نفوذ کرده و باعث عفونت شوند.
- نوسان در دمای انبار سرد یا ذخیره طولانی تخم مرغ در انبار سرد
- رطوبت کم در دستگاه جوجه‌کشی: رطوبت کم باعث خشک شدن زرده و چسبیدن آن به دیواره داخلی بدن جوجه می‌شود و امکان ورود باکتری‌ها را افزایش می‌دهد.
- رطوبت و دمای نامناسب در مرغداری پرورش جوجه: وقتی محیطی که جوجه‌ها در آن در حال رشد هستند خیلی مرطوب یا گرم باشد، این شرایط نامناسب می‌تواند مشکلات زیادی برای جوجه‌ها ایجاد کند.
- فروش دیر جوجه‌های یک روزه: وقتی جوجه‌هایی که تازه از تخم بیرون آمده‌اند برای مدت طولانی در جوجه‌کشی نگهداری می‌شوند و نتوانند به سرعت به فارم مرغ گوشتی منتقل شوند، مجبورند برای مدت طولانی‌تری از کیسه زرده تغذیه کنند. این باعث می‌شود که زرده بزرگ‌تر از حد معمول باقی بماند.
- تغییرات ناگهانی دما در فارم گوشتی: تغییرات شدید دما در دستگاه جوجه‌کشی می‌تواند باعث استرس در جوجه‌ها شده و سیستم ایمنی آنها را تضعیف کند.
- بستر فام پرورش جوجه: با این حال، دمای نامناسب در خانه جوجه‌ها با ازدحام جمعیت، قرار دادن جوجه‌ها روی بستر استفاده شده، تعداد نامناسب آبخوری‌ها و آبخوری‌ها آلوده
- عدم رعایت بهداشت در سالن پرورش جوجه: عدم رعایت بهداشت در محیط پرورش و تجهیزات می‌تواند باعث انتقال باکتری‌ها به جوجه‌ها شود.
- دیر غذا دادن به جوجه‌ها: برخلاف نظرهای قدیمی رسیدن جوجه به غذا به جذب کیسه زرده آن کمک می‌کند. به این نکته نیز توجه کنید، نبود آب کافی، یا عدم دسترسی اصولی به آبخوری، نیز باعث ممکن است باعث ایجاد عفونت کیسه زرده گردد. چرا که جوجه‌ها به دلیل تشنگی و حس گرما، تمایلی به خوردن غذا نیز ندارند. بخصوص استفاده از دان‌های اماده با کیفیت که به همراه خود پربیوتیک و پرییوتیک نیز دارند.
درمان جوجه لجنی: بهترین درمان برای عفونت کیسه زرده
درمان خاصی برای امفالیت در طیور وجود ندارد. چرا که در شرایط درگیری شدید یا متوجه شدن دیر، درمان هم بی تاثیر و با درگیر بالا اغلب جوجه‌ها خواهند مرد. اما اصولا در این زمان مرغداران با نمونه‌گیری و آزمایش نوع باکتری را تشخیص و بعد از آن روند بیماری را شروع می‌کنند. مرغداران بنا به نوع باکتری از ضد میکروب‌های رایج استفاده می‌کنند.
در برخی مقالات پیشنهاد به ضدعفونی ناف جوجه کرده‌اند. در همین راستا برای ضدعفونی ناف جوجه استفاده از ید را توصیه کرده‌اند. اینکار در تعداد بالای جوجه، و مرغداری‌های صنعتی غیر قابل اجرا است.
در کتاب بیماری‌های طیور برای باکتری کولی باسیلوز مصرف تتراسکلین در آب آشامیدنی طیور توصیه کرده است. همچنین مقاله‌ای در باب امفالیت در گله‌های مرغ گوشتی آلوده با باکتری سویه‌های اشریشیا کلی، سالمونلا و استافیلوکوکوس اورئوس در سال ۲۰۲۴ به این موضوع اشاره کرده است که، باکتری‌های اشریشیا کلی و سالمونلا که از نمونه‌های مورد مطالعه جدا شده‌اند، نسبت به آنتی‌بیوتیک‌های جنتامایسین (gentamycin) و تتراسایکلین حساسیت نشان می‌دهند. یعنی این آنتی‌بیوتیک‌ها می‌توانند به طور مؤثری این باکتری‌ها را از بین ببرند.
در مقاله دیگری در سایت Poultry DVM جدول زیر جهت درمان عفونت ناف جوجه استفاده از آمیکاسین یا توبرامایسین به مدت ۷۲ ساعت را توصیه کرده است.
مورد دیگر آنکه حتما به تهویه و دمای سالن توجه کنید. به هیچ وجه باد سرد به جوجه‌ها نوزد. زمین و دیوارها نباید سرد باشند. همچنین به تغذیه جوجه‌ها توجه ویژه کنید. استفاده از الکترولیت‌ها در کنار پروبیوتیک و پریبیوتیک طیور می‌تواند در روند درمان کمک کننده باشد.
در نهایت توصیه ما به شما برای درمان عفونت ناف جوجه بعد از بررسی دقیق انتخاب آنتی بیوتیک مناسب با مشورت متخصصین این حوزه است. آنچه مسلم است همیشه مدیریت پیشگیری از بیماری در مرغداری مرغ مادر، جوجه‌کشی، زمان انتقال و سالن پرورش مهم‌تر از درمان بیماری است.
پیشگیری از بیماری ورم ناف جوجه یا عفونت کیسه زرده
به تمامی دلایلی که در بخش‌های قبل بیان شد، پیشگیری از بیماری جوجه لجنی بسیار مهم است. برای پیشگیری از بیماری ورم ناف جوجه، مرغدار نیازمند یک برنامه خوب بهداشتی و رعایت اصول بهداشتی است. از جمله اقدامات که برای پیشگیری از عفونت کیسه زرده به خصوص در پرورش مرغ مادر می‌توان انجام داد، شامل:
- استفاده از تخم‌های سالم و تمیز: اطمینان از سلامت تخم‌ها قبل از قرار دادن آنها در دستگاه جوجه‌کشی.
- کنترل دقیق دما و رطوبت در دستگاه جوجه‌کشی: حفظ دما و رطوبت در محدوده مناسب.
- رعایت بهداشت در محیط جوجه‌کشی: تمیز کردن و ضدعفونی کردن مرتب تجهیزات و محیط جوجه‌کشی.
- تمیز نگه داشتن منظم فضا
- تمیز بودن تخم‌ها قبل از قرار دادن در دستگاه هچری: بهتر است مرغ مادر لانه‌ای برای تخم گذاری داشته باشد، تا روی بستر آلوده تخم گذاری نکند.
- حذف تخم‌های آلوده از هچر
- جمع‌آوری مکرر تخم‌ها: اگر جنین‌های نابارور یا مرده در انکوباتور باقی بمانند، اینها نیز می‌توانند انکوباتور را با باکتری‌ها آلوده کنند، به خصوص اگر منفجر شوند.
به همین دلیل بسیار مهم است که حتما از جوجه‌کشی مطمئن جوجه خریداری کنید. پس از آن در زمان حمل و نقل نیز بسیار مهم است که محیط و جعبه‌های حمل و نقل تمیز و ضدعفونی شده باشند. دمای وسیله مناسب بوده و جوجه‌ها در سرما یا گرمای زیاد قرار نگیرند. سرما یا گرمای بیش از حد در طول حمل و نقل عفونت‌های اشریشیا کلی و انتروکوکوس فکالیس حدود نیمی از مرگ و میرهای امفالیت در هفته اول پس از جوجه ریزی را تشکیل می‌دهند.
قبل از رسیدن جوجه‌ها نیز بسیار مهم است که سالن را آماده ورود جوجه‌ها کنید. آماده‌سازی سالن یک کار بسیار اصولی با دقت بالاست، که رعایت نکردن، هر مرحله آن ممکن است کل تلاش‌های شما را از بین برد.
حتما قبل از ورود جوجه‌ها دمای سالن را مناسب برای جوجه‌ها آماده کنید. دیوار و زمین حتما گرمای لازم را داشته باشد. دیوار و زمین سرد جوجه‌ها را مستعد عفونت کیسه زرده می‌کند. به ویژه در طی شب بین ۳ تا ۶ صبح، که دمای هوا کاهش می‌یابد. سرما جذب کیسه زرده را طولانی‌تر، در نتیجه جذب باکتری‌های و E.coli، کمپیلوباکتر و استافیلوکوکوس را بیشتر می‌کند. در فصول سرد به ویژه زمستان سعی کنید که جوجه‌ها را در زمان ظهر تحویل بگیرید.
قبل از ورود جوجه‌ها دمای سالن را گرم نگه دارید. مراقب باشید که به هیچ عنوان باد سرد در مرغداری در جریان نباشد، به خصوص در سطح زمین که جوجه‌ها در آن هستند. از قبل آب و دان جوجه‌ها آماده باشد. خوردن غذا به جذب سریعتر کیسه زرده کمک می‌کند.
پس از ورود جوجه‌ها بسیار مهم است که دان و آب جوجه‌ها فراهم باشد. دان به جذب کیسه زرده کمک می‌کند. کیسه زرده شامل مواد مفیدی است که از مادر به جوجه منتقل می‌شود. هرچه زودتر این مواد جذب بدن جوجه شود، بدن جوجه را در برابر بیماری‌ها مقاومتر و احتمال بیماری را در آنها کمتر می‌کند.